Πρόσφατα έγινε στη Βιάννο της Κρήτης μεγάλο Πανελλήνιο Συνέδριο για τα Ολοκαυτώματα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με συμμετοχή καθηγητών πανεπιστημίων και πολλών άλλων μελετητών. Η τρίτη ημέρα του Συνεδρίου, που ήταν η αποκορύφωση των εκδηλώσεων, έγινε στο Σελί (στο χωριό Αμιρά, που είχε τα περισσότερα από τα περίπου 500 θύματα της επαρχίας Βιάννου και της Δυτικής Ιεραπέτρας). Είναι τόπος ιερός και το βήμα βαρύ και υπεύθυνο. Βήμα που μου προκαλεί δέος περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στην Ελλάδα ή το εξωτερικό. Γιατί;

Γιατί να ξαναζήσομε μια πολύ επώδυνη στιγμή της ιστορίας μας στην οποία, όσοι ζήσαμε έντονα τα γεγονότα της 14ης Σεπτεμβρίου 1943, έχομε αυτοψία και αυτοπάθεια. Η ζωή μας από τότε έχει ανεξίτηλα χαραχθεί. Τα στρατιωτικά γεγονότα δεν έχουν κριθεί τελεσιδίκως. Οι Έλληνες εξάλλου, που εδεινοπάθησαν κατά τη Γερμανοκρατία σε πολλούς τόπους μαρτυρίου, ακούσαμε από επιφανείς εκπροσώπους των και μελετητές ότι βασίμως διεκδικούν αποζημιώσεις και έχουν παράπονο που το επίσημο ελληνικό κράτος αδιαφόρησε. Οι Έλληνες σχετικώς κάνουν δύο συγκρίσεις. Παραβάλλουν τη στάση της Ελλάδος προς την αντίστοιχη δύο άλλων κρατών, του Ισραήλ και της Ιταλίας:

Ο Πρόεδρος του Ισραήλ Μπεν Γκουριόν αναπτύσσει στον ομόλογό του της Γερμανίας, τον καγκελάριο Αντενάουερ, το τι έπραξε η Γερμανία στους Εβραίους και ζητεί δύο τινά: την έκφραση συγγνώμης και πολλά δισεκατομμύρια μάρκα. Ο καγκελάριος απαντά: τα έχετε και τα δύο. Το άλλο παράδειγμα που αποκαρδιώνει τους Έλληνες των περίπου 100 ελληνικών μαρτυρικών τόπων είναι της Ιταλίας, η οποία όχι μόνον κατεδίκασε τη Γερμανία για τη σφαγή 203 Ιταλών στο Arezzo της Τοσκάνης, αλλά και συνηγόρησε εν ευρεία εννοία υπέρ της Ελλάδος για τις σφαγές του Διστόμου στη Χάγη. Και να φαντασθεί κανείς ότι η Ιταλία ως φασιστική είχε συμπράξει με τη Γερμανία σε ωμότητες αλλά επεδίωξε μεταπολεμικώς να περάσει από λουτρό παλιγγενεσίας.

Ευρύτατα είναι διαδεδομένη η γνώμη ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις, η Ελλάς ως κράτος έχει παραιτηθεί από τις αποζημιώσεις που οφείλει η Γερμανία στην Ελλάδα. Λέγεται ότι εξηγοράσθη η είσοδός μας στη Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν είναι έτσι, τότε βαρύ το τίμημα. Επληρώσαμε τα εισόδιά μας με το αίμα των Εθνομαρτύρων τόσων τόπων, των οποίων ακούσαμε εδώ δύο μέρες με προσοχή το δράμα που έζησαν και εχρωμάτισε βαθύτατα την ύπαρξή των. Αλλά περί ποιας εισόδου πρόκειται διά την οποία έπρεπε η Ελλάς να πληρώσει πολύ ακριβό εισιτήριο; Τι είναι η Ευρώπη εις την οποίαν έπρεπε να εισέλθει η Ελλάς έξωθεν; Δεν είναι Ευρώπη η Ελλάς; Εδώ πράγματι η οικονομική μονομέρεια μας έχει τελείως απομακρύνει από την πολιτισμική αξιολογία. Μας καταβασανίζουν νυχθημερόν οι οικονομικοί όροι και δείκτες και λησμονούμε την Ευρώπη ως έννοια πολύπλευρου πολιτισμού. Η Ελλάς κατά γενικήν ομολογία είναι ουσιώδης, ίσως ο βασικότερος παράγων του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Σε μια απλουστευμένη και ευμνημόνευτη διατύπωση ο Πωλ Βαλερύ είπε ότι η Ευρώπη αποτελείται από 4 στοιχεία: την Ελλάδα, τη Ρώμη, τον Χριστιανισμό και το βόρειο στοιχείο. Αυτό σημαίνει ότι θεμελιώδες στοιχείο του Ευρωπαϊσμού είναι η Ελληνικότης. Το 2000, ακριβώς στην τομή δύο χιλιετιών, είχα την τιμή και τη μεγάλη ευθύνη να διοργανώσω πανευρωπαϊκό Συνέδριο Πρυτάνεων και Κοσμητόρων των πανεπιστημίων των πρωτευουσών της Ευρώπης. Το θέμα του Συνεδρίου αυτού ήταν η «Ευρωπαϊκή ταυτότης», δηλαδή τι είναι Ευρώπη. Εξητάσθη φυσικά το θέμα του ευρωπαϊσμού. Πάντοτε σε όλες τις σχετικές επιστημονικές επισκοπήσεις η Ελλάς καταλαμβάνει περίοπτη θέση. Δεν χρειάζεται τόσο να εισέλθει τυπικά σε κάποιο από τα ευρωπαϊκά μορφώματα, όπως είναι η Ευρωζώνη, για να σκέπτεται και να δρα ευρωπαϊκά. Είναι ουσιώδες συστατικό του ευρωπαϊκού σώματος και δεν χρειάζεται να πληρώσει για να εισέλθει σ’ αυτό.

Είναι σωστός ο βηματισμός της Ευρώπης; Εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις ευπρεπούς ζωής; Και εδώ διαπιστώνομε ότι κάτι δεν έχει η Ευρώπη. Κάτι πολύ σημαντικό χρειάζεται. Η Ευρώπη έχει έλλειμμα. Ιδού η λέξη των ημερών μας. Και ποιο είναι το έλλειμμα της Ευρώπης; Το αναζητούμε σε επιστημονικά συνέδρια σε κάθε γωνιά της Ευρώπης. Και το έλλειμμα αυτό το διετύπωσε κατά τον απλούστερο τρόπο ένας κορυφαίος παράγων της ευρωπαϊκής πορείας, πρώην Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Ζακ Ντελόρ. Ο Ντελόρ κατά την αναγόρευσή του ως επιτίμου διδάκτορος του Πανεπιστημίου Αθηνών προέβαλε και ετόνισε με έμφαση αυτό ακριβώς το έλλειμμα. Συνοψίζεται σε μία μόνο λέξη: ψυχή. Η Ευρώπη στερείται ψυχής. Μας λείπει. Και όμως από τον ψυχισμό μας εξαρτάται ο πολιτισμός και η ευδαιμονία μας.

Και πού θα αναζητήσομε τη χαμένη ατομική και ομαδική ψυχή μας; «Πού να βρω την ψυχή μου;» Κάποτε εκεί που δεν το περιμένεις. Σε απλούς ανθρώπους υπάρχει όχι έλλειμμα αλλά περίσσευμα. Και δεν είναι πολύ μακριά μας τα πρόσωπα. Στη Βιάννο και σε όλες τις μαρτυρικές περιοχές ολοκαυτωμάτων ποιοι εκράτησαν το βάρος για τη ζωή και ανατροφή μικρών παιδιών; Οι μητέρες μας. Αυτές οι μητέρες με αυταπάρνηση, με εθελοθυσία αντιμετώπισαν πείνα, ανέχεια και ποικίλες αντιξοότητες της ζωής. Μας έδωσαν ήθος. Αυτό το ήθος, αυτό ακριβώς το φρόνημα που ευρίσκεται σήμερα κι αυτό σε ύφεση. Χωρίς αυτό το ήθος, το απλό και φιλάνθρωπο, η ανθρωπότητα κινδυνεύει να πέσει στον μέγιστο ολοκληρωτικό όλεθρο. Ινστιτούτα στρατηγικών ερευνών μάς επισημαίνουν το φάσμα ενός μελλοντικού ολοκαυτώματος. Ολοκαύτωμα είναι πανωλεθρία πλήρης, καύση που δεν αφήνει κατάλοιπα, ούτε επιτρέπει αναβλάστηση. Τα ινστιτούτα πολεμικών μελετών μάς πληροφορούν ότι με αλυσιδωτές αντιδράσεις στα μεγάλα οπλοστάσια μπορεί να καταστραφεί κάθε ζωική και φυτική ύπαρξη επί της γης. Αυτό θα είναι το ολοκαύτωμα εν κυριολεξία. Κανένα κατάλοιπο, καμία αναβλάστηση. Κανείς δεν θα μείνει να βάλει μια ταφόπετρα με ολιγόστιχη επιγραφή. Τι θα μπορούσε να γραφεί σε μια τέτοια επιγραφή;

Θα μπορούσε να διεξαχθεί ένας μεγάλος διαγωνισμός με θέμα αυτήν την επιγραφή. Αλλά ενώ ακόμη ζούμε ας παρακαλούμε τον Πανάγαθο να μη ευδοκήσει ολοκαυτώματα;

Του ΕΜΜ. ΜΙΚΡΟΓΙΑΝΝΑΚΗ Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών

Το είδαμε ΕΔΩ