«Παγιδευμένοι στην Χώρα του Ευρώ» .Αυτός είναι ο τίτλος της ταινίας τρόμου , που διαδραματίζεται με σκηνικό την περιφέρεια της Ευρωζώνης και φτάνει τώρα στο αποκορύφωμα της αγωνίας της . Από την Ελλάδα στην Πορτογαλία, από την Ισπανία στην Ιρλανδία και τώρα και στην Ιταλία, οι χώρες του ευρωπαϊκού περιθωρίου είναι εγκλωβισμένες στα ορθόδοξα οικονομικά της ύφεσης, χωρίς κάποια εμφανή διέξοδο να διαγράφεται στον ορίζοντα.

Πουθενά αλλού η παγίδα του χρέους δεν είναι πιο ύπουλη από το Βαλντεμόρο, μία το πάλαι ποτέ ακμάζουσα πόλη, λιγότερο από είκοσι μίλια νότια της Μαδρίτης, στα σύνορα της προαστιακής επέκτασης, που εκτείνεται πέρα από το κατάξηρο καστιλιάνικο οροπέδιο προς το Τολέδο. Εδώ, ο Ρολάντο Χιμένεθ, ένας 40χρονος Περουβιανός φρουρός ασφαλείας, επιχειρεί να εισβάλει στο κατασχεμένο και προς πλειστηριασμό διαμέρισμα που αγόρασε το 2006 για 216.000 ευρώ , με υποθήκη στη βασκική τράπεζα αποταμιεύσεων Kutxa. Ο Χιμένεθ και η Ρωσίδα σύζυγός του τόλμησαν να ελπίσουν πως η διαμαρτυρία της προηγούμενης ημέρας, που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της δράσης των νεαρών ακτιβιστών Indignados ,έξω από τα κεντρικά γραφεία της τράπεζας στη Μαδρίτη, θα απέκρουε τις αξιώσεις των δικαστικών επιμελητών. Αυτό, όμως, ήταν απλά , η αισιοδοξία της στιγμής. «Έχουν μπει στο σπίτι κι έχουν αλλάξει κιόλας τις κλειδαριές», αναφωνεί προσπαθώντας εις μάτην να σπρώξει το κλειδί στην κλειδαριά.

Κατά την περίοδο των μανιακών ρυθμών οικοδόμησης, στα χρόνια της φούσκας ακινήτων, αυτό το προάστιο, με τα νεόκτιστα συγκροτήματα διαμερισμάτων, σαλέ και εμπορικών κέντρων, μετέτρεψε τη Μαδρίτη στην τρίτη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή πόλη- μετά το Λονδίνο και το Παρίσι-, καθώς η ισπανική μητρόπολη ξεπέρασε τα 5 εκατομμύρια σε πληθυσμό, λόγω της μαζικής μετανάστευσης. Σήμερα αποτελεί σχεδόν μια έρημο οικιών -φαντασμάτων. Πέντε μίλια νοτιότερα, ένας καυτός άνεμος φυσά ανάμεσα στα άδεια στενά των Residencias Fransisco Hernadez στη Νουέβα Σεσένια. Ο διαβόητος εργολάβος, γνωστός ως Paco el Pocero-o άνθρωπος των υπονόμων- σχεδίαζε να κτίσει 13.500 διαμερίσματα , χρηματοδοτούμενα από ένα κονσόρτσιουμ πέντε τραπεζών, και ενθάρρυνε ανοικτά τους αγοραστές να ρισκάρουν τις περιουσίες τους με σκοπό το κέρδος, μόλις θα υπογράφονταν τα συμβόλαιά τους. Τώρα , από τα μισοτελειωμένα κτήρια, κρέμεται η ανάρτηση «Pocero, ούτε πουλάς , ούτε πληρώνεις.» .

Ακόμη πιο πέρα, ένα δάσος πινακίδων που λαμπυρίζουν στο φως διαφημίζουν καινούρια σαλέ σε τιμές-ευκαιρία. « Όταν καταργήθηκαν οι ρυθμίσεις που προέβλεπαν δόμηση υπό ορισμένες προϋποθέσεις, είκοσι εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα πρασίνου έγιναν οικοδομήσιμα εν μία νυκτί», μας πληροφορεί ο προηγούμενος δήμαρχος της Σεσένια, Μανουέλ Φουέντες, από το Κομμουνιστικό Κόμμα- το οποίο ηγείται του συνασπισμού Izquiera Unida (Ενωμένη Αριστερά). Στην Ισπανία χτίστηκαν κατά τα μέσα της δεκαετίας περισσότερα σπίτια απ’ ό,τι στη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία μαζί, πολλά απ’ αυτά σε προάστια , έξω από μεγάλες πόλεις, και πολύ περισσότερα ως εξοχικά στη μεσογειακή ακτή. Σήμερα, παραμένουν απούλητα περίπου 700.000 έως 1 εκατομμύριο απ’ αυτά, με ελάχιστες προοπτικές ανάκαμψης στο εγγύς μέλλον. Όλως περιέργως και κόντρα στις προσδοκίες επί των αποτελεσμάτων των γενικών εκλογών του Νοεμβρίου, ο Φουέντες έχασε τη δημαρχία της Σεσένια το Μάη , τις εκλογές τς κέρδισε το Κόμμα Πολιτών (People ’s Party) , το ίδιο κόμμα που εφάρμοσε την απορρύθμιση στην οικοδόμηση, στα τέλη της δεκαετίας του ’90.

Το Βαλντεμόρο και η Σεσένια θα μπορούσαν να γίνουν όπως η Νότια Καλιφόρνια. Άλλη μία φούσκα στην έρημο. Η οικογένεια Χιμένεθ , όμως, βρίσκεται σε πολύ χειρότερη μοίρα από τις οικογένειες που τα σπίτια τους έχουν κατασχεθεί στη Νοτιοδυτική Αμερική. Εδώ δεν υπάρχει η διαδικασία παραδίδω το κλειδί στην τράπεζα και φεύγω. Σε αντίθεση με την Καλιφόρνια, στην Ισπανία δεν αναγνωρίζεται η αθέτηση πληρωμών στα στεγαστικά δάνεια. Μόλις τα σπίτια πουληθούν σε εξευτελιστικές τιμές , η τράπεζα διεκδικεί το χρέος που υπολείπεται μετά την κατάσχεση του σπιτιού. Αυτό αποτελεί μία ισόβια καταδίκη για τον Χιμένεθ , ο οποίος , όπως τόσοι άλλοι χαμηλόμισθοι εργάτες της ευρωπαϊκής περιφέρειας που χρεώθηκαν στα τυφλά, θεώρησε ότι το χρέος αποτελούσε γι΄ αυτόν μια ευκαιρία. Δαπάνησε έως και το 80% των μισθών του στις πληρωμές της υποθήκης πριν την άνοδο των επιτοκίων, αλλά η ανεργία τον ανάγκασε να σταματήσει να πληρώνει τον περασμένο χρόνο. Σήμερα, μένει σε ενοικιασμένη κατοικία, έχει πληρώσει 85.000 ευρώ στην Kutxa και χρωστά ακόμα 115.000.

Αυτό , ίσως, είναι μία ένδειξη του πόσο άσχημα είναι τα πράγματα στην Ισπανία, αλλά η Πλατφόρμα για τα Θύματα των Υποθηκών,  του καινοτόμου κινήματος των Indignados που ξεχύθηκε στις πλατείες της Ισπανίας το Μάη , κοιτά προς τη Δύση για να πάρει ιδέες. «Διεκδικούμε αυτό που πολλοί ήδη έχουν στις Ηνωμένες Πολιτείες: την ευκαιρία να απαλλαγούμε από το χρέος την στιγμή παράδοσης του σπιτιού,» λέει ο Ελόι Μόρτε, ο οποίος ηγήθηκε αγώνων για την πρόληψη των εξώσεων. Στην Ισπανία , υπάρχουν 300.000 κατασχεμένα σπίτια, ενώ ο Μόρτε εκτιμά πως 20.000 οικογένειες εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους κατά το πρώτο εξάμηνο του 2011.

Καθώς ανήσυχοι επενδυτές ομολόγων πιέζουν για άνοδο των επιτοκίων του δημόσιου χρέους της περιφέρειας της Ευρωζώνης , η περίπτωση του Χιμένεθ προσωποποιεί την κρίση φερεγγυότητας που απειλεί την ακεραιότητα της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης. Είναι το είδωλο της πρώιμης εποχής της Ευρωζώνης, κατά την οποία το φθηνό χρήμα τροφοδοτούσε τις φούσκες ακινήτων στην Ισπανία και την Ιρλανδία και η αύξηση της πίστωσης ήταν αφορμή για μη παραγωγικές επενδύσεις σε ποικίλους τομείς, από το λιανεμπόριο μέχρι τον τουρισμό, στην Πορτογαλία και την Ελλάδα. Κατά την πάροδο της πρώτης επταετίας της νομισματικής ένωσης, το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος τριπλασιάστηκε στις χώρες της περιφέρειας φτάνοντας σε επίπεδα τέσσερις ή και πέντε φορές μεγαλύτερα από τις οικονομίες τους. Οι οίκοι αξιολόγησης, πλανημένοι από τη σύγκλιση της Ευρωζώνης όπως και από τα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης στις ΗΠΑ, εκτίμησαν ότι τα περιφερειακά ομόλογα βρίσκονταν σε ισοτιμία με τα γερμανικά. Το εξωτερικό χρέος συσσωρεύτηκε, ειδικά στην Ελλάδα. Οι εξαγωγές από τις χώρες του πυρήνα της Ευρωζώνης αυξήθηκαν ραγδαία και οι καινούριες υπερλεωφόροι, οι οποίες κατασκευάστηκαν με υλικά της Siemens , σύντομα ασφυκτιούσαν από τα καινούρια  Audi και τις BMW. «Οι ντόπιοι επιχειρηματίες εγκατέλειψαν τη βιομηχανία , άρχισαν να κτίζουν εμπορικά κέντρα και ξενοδοχεία, με αποτέλεσμα το εξωτερικό ισοζύγιο να καταρρεύσει», παρατηρεί ο Χοσέ Ρέις ,οικονομολόγος του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα στην Πορτογαλία.

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, κάθε μία από τις αποκαλούμενες PIIGS ( ο τίτλος αποτυπώνει τα λατινικά αρχικά των παρακάτω χωρών: Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ελλάδα , Ισπανία) βασίστηκαν στην εισροή κεφαλαίων δισεκατομμυρίων ευρώ για να χρηματοδοτήσουν τα μεγάλα ελλείμματα των τρεχόντων λογαριασμών. Όταν η εταιρεία Lehman Brothers κήρυξε πτώχευση, το Σεπτέμβρη του 2008, οι εισροές πάγωσαν και οι φούσκες έσκασαν. Τα επίσημα χρηματοδοτικά πακέτα, που έδωσε η Τρόικα, δηλαδή οι κυβερνήσεις της ΕΕ ,η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ΔΝΤ ,οι λεγόμενες “διασώσεις”, επέβαλαν μέτρα λιτότητας στην Ελλάδα, την Ιρλανδία και, τέλος, στην Πορτογαλία. Η Ισπανία και η Ιταλία , υπό την πίεση των αγορών και των ευρωπαϊκών αρχών, έκαναν επίσης, περικοπές. Οι ρυθμοί ανάπτυξης έπεσαν κατακόρυφα. Η ισπανική ανεργία- αιωνίως, η αχίλλειος πτέρνα της μετα-φραγκικής οικονομίας- επέστρεψε στο 20%, με διπλάσιο ποσοστό μεταξύ των νέων και των μεταναστών -- πολλοί εκ των οποίων ήταν καινούριοι ιδιοκτήτες, εγκλωβισμένοι στην παγίδα των υποθηκών. Η πτώση των φορολογικών εσόδων μετέτρεψε μια κρίση ιδιωτικού χρέους σε κρίση δημόσιου χρέους, και μέχρι το 2010, το άθροισμα δημοσίου και ιδιωτικού χρέους της Ισπανίας αντιστοιχούσε στο πενταπλάσιο του ΑΕΠ της χώρας. Στην Ιρλανδία , αυτό το άθροισμα σκαρφάλωσε στο 1.000%, καθώς η κατάρρευση της αγοράς στέγης οδήγησε τις τράπεζες στη χρεοκοπία και η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 15% τα τελευταία τρία χρόνια.

Η Ιρλανδία ίσως είναι η πιο σοκαριστική περίπτωση παγίδας χρέους στην Ευρωζώνη. Η διάσωση των τραπεζών-ζόμπι , με πρώτη την Anglo Irish – πρόθυμη πιστώτρια των μεγιστάνων ακινήτων, οι οποίοι κατά την περασμένη δεκαετία ασχολήθηκαν εντατικά με την οικοδόμηση σε όλη την Ευρώπη, από το Νάιτσμπριτζ μέχρι την Κόστα Μπράβα-, κόστισε στους φορολογουμένους το ιλιγγιώδες ποσό των 70 δισεκατομμυρίων ευρώ. Με το κόστος να κυμαίνεται στο 44% του ΑΕΠ , αυτή ήταν η πιο δαπανηρή «διάσωση» τράπεζας που έγινε ποτέ. Με 300.000 άδεια σπίτια σύμφωνα με εκτιμήσεις, σε μία χώρα μόλις 5 εκατομμυρίων κατοίκων , η Ιρλανδία έμοιαζε να έχει κληρονομήσει μια υπεροικοδόμηση, μια κατάσταση εξίσου καταστροφική και απαίσια όσο και αυτή στα περίχωρα της Μαδρίτης.

Πιο νωρίς φέτος, καθώς οδηγούσα από το Δουβλίνο στο Κορκ, ένα ελκυστικό συγκρότημα νέων μεγάλων πολυκατοικιών στο Νιουταουμάνουντ κένεντι, είκοσι μίλια νότια της ιρλανδικής πρωτεύουσας, γεννούσε προσδοκίες για μια συνάντηση ζωής στον κήπο της Ιρλανδίας . Εντούτοις, τα διαμερίσματα ήταν άδεια , όπως και ένα ολοκαίνουριο τετράστερο ξενοδοχείο στο συγκρότημα. « Κανείς δεν γνωρίζει τι γίνεται μ΄ αυτά τα διαμερίσματα», μας ανέφερε αινιγματικά ένας εμποροϋπάλληλος, που εργάζεται στο καινούριο εμπορικό κέντρο απέναντι. Βαθύτερα στην ενδοχώρα, η κατάσταση είναι χειρότερη, κατά τον Ρομπ Κίτσιν , έναν γεωγράφο στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ιρλανδίας στο Μέινουθ. Τα σπίτια-φαντάσματα, που είναι διάσπαρτα στο εσωτερικό βουκολικό τοπίο, καταστρέφονται γρηγορότερα στα υγρά κλίματα παρά στα άνυδρα περίχωρα της Μαδρίτης. « Οι ρωγμές ανοίγουν διάπλατα και εισχωρούν φυτά. Συνεπώς , πολλά απ’ αυτά θα πρέπει να κατεδαφιστούν».

Στο μεταξύ, στην Ελλάδα και την Πορτογαλία, τις φτωχότερες των χωρών της Ένωσης, τα μέτρα λιτότητας που σχεδίασε το ΔΝΤ γύρισαν δεκαετίες πίσω το ρολόι της ανάπτυξης. Ορμώμενοι από σκανδαλώδεις ιστορίες , δημοσιευμένες στα γερμανικά Μέσα, σχετικές με δημοσίους υπαλλήλους που συνταξιοδοτούνταν στα 50 ή διεκδικούσαν , δίχως δισταγμό, τις συντάξεις των νεκρών συγγενών τους, η Τρόικα επέβαλε στην Ελλάδα περικοπές στις συντάξεις της τάξης του 20%. Ωστόσο, την ίδια στιγμή που η συνταξιοδότηση στα 58, έπειτα από τριάντα επτά χρόνια δουλειάς, ήταν δυνατή σε κάποιους τομείς πριν τη δρακόντεια αλλαγή του συνταξιοδοτικού συστήματος , μία άλλη πραγματικότητα αναφαινόταν πέρα από τα πρωτοσέλιδα της εφημερίδας Bild. «Η παλιά φτώχεια επέστρεψε πάνω που είχαμε αρχίσει να την καταπολεμούμε», διαπιστώνει ο Χρήστος Παπαθεοδώρου, ειδικός σ΄ αυτόν τον τομέα, στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης.

Η Πορτογαλία , με κατώτατο μηνιαίο μισθό στα 470 ευρώ ακόμα και πριν την κρίση, έχει δει μία εκρηκτική αύξηση στον αριθμό των εργαζόμενων φτωχών, καθώς ο αυξανόμενος φόρος προστιθέμενης αξίας ανεβάζει το κόστος ζωής. «Οι οικογένειες δαπανούν 40% περισσότερα σε προμήθειες για τρόφιμα,» δηλώνει η Ιζαμπέλ Μπαπτίστα  του Κέντρου Κοινωνικών ερευνών της Λισαβόνας. Αυτή ήταν και η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της λιτότητας και της «εσωτερικής υποτίμησης», των μοναδικών λύσεων διεξόδου από την παγίδα του χρέους που εγκρίνουν οι Βρυξέλλες. Με τη νομισματική υποτίμηση να μην αποτελεί πλέον προοπτική για ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας, λόγω της υιοθέτησης του ευρώ, οι περικοπές στους μισθούς και τα επιδόματα θα αποτελούσαν το δρόμο εξόδου από την κρίση για της χαμηλής παραγωγικότητας οικονομίες του Νότου. Αυτό σύμφωνα με τη θεωρία. Πρόκειται για μια μετενσάρκωση της οικονομικής ορθοδοξίας, πριν εμφανιστεί στο προσκήνιο ο Τζον Μέιναρντ Κέινς εν μέσω της Μεγάλης Ύφεσης (τη δεκαετίας του 1930).

Όμως, τα σφάλματα στη θεωρία της λιτότητας εμφανίζονται όπως οι ρωγμές που σακατεύουν τα εγκαταλελειμμένα σπίτια-φαντάσματα. Καθώς οι περικοπές δαπανών και η επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομίας απειλούν την Ευρωζώνη με διπλή ύφεση, οι αγορές ομολόγων διδάχθηκαν την παραπλανητική λογική της παραδοξολογίας της λιτότητας. Αφού απαίτησαν να περικοπούν οι δημόσιες δαπάνες και οι μισθοί, οι επενδυτές , τώρα, φοβούνται τον αντίκτυπο της χαμηλής οικονομικής μεγέθυνσης στο χρέος και έτσι αύξησαν ακόμη περισσότερα τα επιτόκια , οδηγώντας το κόστος χρηματοδότησης του χρέους στις χώρες της περιφέρειας σε επίπεδα τρεις φορές μεγαλύτερα από αυτό της Γερμανίας. Και σε μια νομισματική ένωση , στην οποία μια χώρα χρεώνεται σε ένα νόμισμα το οποίο δεν εκδίδει η ίδια, ο πανικός των επενδυτών τείνει να παράγει ακριβώς εκείνα τα αποτελέσματα τα οποία φοβούνται περισσότερο. «Τα χρήματα πηγαίνουν σε ασφαλέστερα μέρη της ένωσης, μετατρέποντας την κρίση ρευστότητας σε κρίση φερεγγυότητας», ισχυρίζεται ο Πολ ντε Γκράουε,  Βέλγος οικονομολόγος που έκανε αμερόληπτη κριτική στη νέα οικονομική ορθοδοξία της Ευρωζώνης.

Ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βρετανία και σε οποιαδήποτε ανεπτυγμένη οικονομία με δικό της νόμισμα, μία κρίση χρέους μπορεί να επιλυθεί με την αγορά χρέους από την κεντρική τράπεζα –κάτι που δημιουργεί έναν ευπρόσδεκτο πληθωρισμό- η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία βρίσκονται σε μια παγίδα γνωστή από τη Λατινική Αμερική, τη δεκαετία του 1980, που ήταν χρεωμένη σε δολάρια. Σε μία καταστροφική πράξη μη αναγνώρισης του προβλήματος, οι διατάξεις της νομισματικής ένωσης, που συμφωνήθηκαν τη δεκαετία του ’90, απέφυγαν οποιαδήποτε αναφορά στην αδυναμία εκπλήρωσης οικονομικών υποχρεώσεων των κρατών ή ακόμα στη διάσωση μεμονωμένων χωρών-μελών. Όπως ακριβώς για τους ιδιοκτήτες των κατασχεμένων σπιτιών στην Ισπανία και την Ιρλανδία δεν υπάρχει διαδικασία χρεοκοπίας , ώστε να αποφύγουν την παγίδα της υποθήκης του χρέους τους, έτσι και η Ευρωζώνη δεν διαθέτει διαδικασίες πτωχεύσεως για μέλη της που αδυνατούν να εξυπηρετήσουν το χρέος τους. Ούτε , βέβαια, και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει τα μέσα να αγοράσει πρόσφατα δημιουργημένα χρέη και να αντιδράσει όπως η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ., ως δανειστής έσχατης ανάγκης. Το αποτέλεσμα: σε κάθε κρίσιμη καμπή ο απελπιστικός αυτοσχεδιασμός εμφανίζεται ως επίσημη απάντηση  στην κρίση.


Η Ελλάδα, όπως ήταν πρώτη στην οποία δόθηκε έκτακτη χρηματοδότηση τον Απρίλη του 2010, πρώτη ήταν επίσης και στο χαρακτηρισμό ως μη δυνάμενης να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της χώρας, έναν χρόνο αργότερα. Σε μία έκτακτη συνεδρίαση στις Βρυξέλλες , τον περασμένο Ιούλιο, η Τρόικα αναγνώρισε ,επιτέλους, ότι το χρέος των 350 δισεκατομμυρίων ευρώ της Ελλάδας δεν ήταν δυνατό να αποπληρωθεί, πρότεινε μία διαδικασία αποκαλούμενης ήπιας χρεοκοπίας, που σχεδιάστηκε για να ελαχιστοποιήσει τις απώλειες των εξωτερικών δανειστών, κυρίως των γερμανικών και των γαλλικών τραπεζών. Η Ιρλανδία και η Πορτογαλία ήταν σίγουρο πως θα ακολουθούσαν , παρά την επιμονή της συνόδου κορυφής πως είχαν επισήμως υποσχεθεί να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους. Και οι τρεις χώρες είχαν δεχτεί την οικονομική στήριξη της Τρόικα , όταν τα επιτόκια ξεπέρασαν το 7% και το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους ξέφυγε από τον έλεγχο. Στα μέσα του καλοκαιριού, ενόσω αυτοί που επαγρυπνούσαν για τα ομόλογα και τα hedge fund προετοιμάζονταν για μια τεράστια δοκιμασία νεύρων με την ΕΚΤ, τα επιτόκια των ομολόγων της Ισπανίας και της Ιταλίας κυμαίνονταν στο 6,5 % με ανοδική τάση. Μία επικίνδυνη εβδομάδα του Αυγούστου, ακόμα και η Γαλλία φαινόταν να έχει γίνει στόχος, και οι αναλυτές άρχισαν να αναρωτιούνται πού ξεκινούσε η περιφέρεια της Ευρωζώνης και πού τερμάτιζε το κέντρο της.

Ενώ οι αγορές ομολόγων από την ΕΚΤ απέκρουσαν τις αγορές τον Αύγουστο, η κεντρική τράπεζα επέμενε πως δεν μπορούσε να συνεχίζει να αγοράζει περιφερειακό χρέος και πως αυτό το ρόλο θα έπρεπε να αναλάβει ο νέος ευρωπαϊκός μηχανισμός στήριξης-το αντίστοιχο του ΔΝΤ στην Ευρωζώνη. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι συμφώνησαν ότι αυτό θα απαιτούσε πόρους τουλάχιστον τριπλάσιους των 440 δισεκατομμυρίων της τρέχουσας χρηματοδότησής του, μια αποθαρρυντική προοπτική , δεδομένης της αντίθεσης του κοινού των ισχυρών χωρών της Ευρωζώνης, ιδίως της Γερμανίας, στο να δοθούν κι άλλα χρήματα στις περιφερειακές χώρες.

Υπήρξε , επίσης , αυξανόμενη συναίνεση στο κέντρο της Ευρωζώνης πάνω στο ότι , σε μεσοπρόθεσμη βάση, μόνο η μετατροπή του κρατικού χρέους των μελών σε ευρωομόλογα, που θα υποστηρίζονταν από τις εμβρυακές ακόμα Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, θα καθησύχαζε τις αγορές και θα συνέβαλλε στην αποφυγή της διάλυσης της ένωσης. Ένα ευρωπαϊκό New Deal, βασισμένο σε ευρωομόλογα και σε δημόσιες επενδύσεις, χρηματοδοτούμενες από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, στηρίζεται , τώρα, από διάφορους αρχηγούς δημοκρατικών σοσιαλιστικών κομμάτων , ακόμα κι αυτού της Γερμανίας. «Το μοντέλο θα έπρεπε να είναι ομόλογα του υπουργείου Οικονομικών , όπως εκείνα που εκδίδονταν επί προεδρίας Ρούσβελτ για τη χρηματοδότηση δημοσίων έργων. Αυτό ήταν ομοσπονδιακό χρέος , το οποίο δεν απαιτούσε τη συμμετοχή των Πολιτειών», υποστηρίζει ο Στιούαρτ Χόλαντ, ένας βετεράνος της ευρωπαϊκής αριστεράς και σύμβουλος του προηγούμενου προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζακ Ντελόρ , ο οποίος υποστηρίχθηκε από μερίδα του ευρωπαϊκού κατεστημένου για μια ευρω-κεϋνσιανή απάντηση στην παγίδα του χρέους.

Όλα αυτά, όμως, αποτελούν ανάθεμα για τη γερμανική κυβέρνηση, η οποία συμμερίζεται την απέχθεια του αμερικανικού Tea Party για τις επεκτατικές πολιτικές προώθησης της οικονομικής μεγέθυνσης και της απασχόλησης. Ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε αποκάλεσε τα ευρωομόλογα δρόμο για μια «ένωση πληθωρισμού». Σε μία συνάντηση που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ  και ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί απέρριψαν την επέκταση του ευρωπαϊκού ταμείου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας , καθώς και την πιθανότητα έκδοσης ευρωομολόγων.

Στο μεταξύ, οι κεντρο-αριστερές κυβερνήσεις της περιφέρειας είναι τρομοκρατημένες με την επιδείνωση των ασφαλίστρων κινδύνου επί των χρεών τους και , σε σχόλια που γίνονται εκτός κάμερας , φαίνεται να τάσσονται υπέρ της ευρω-κεϋνσιανής εναλλακτικής λύσης. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η έστω και καθυστερημένη εφαρμογή των μέτρων λιτότητας εκ μέρους τους έχει αποξενώσει ακόμα και τους ίδιους τους τους υποστηρικτές. Είναι σχεδόν σίγουρο πως ο Ισπανός πρωθυπουργός Θαπατέρο θα ακολουθήσει το παράδειγμα του Πορτογάλου ομολόγου του, Σόκρατες, o οποίος έχασε τις εκλογές της άνοιξης από τον ακροδεξιό Πέδρο Κοέλιο. H υποστήριξη προς τον Έλληνα σοσιαλιστή Γεώργιο Παπανδρέου έχει επίσης πέσει κατακόρυφα έναντι του ηγέτη της δεξιάς παράταξης, Νέας Δημοκρατίας, Αντώνη Σαμαρά. Και παρά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα των εκλογών , οι οποίες έλαβαν χώρα νωρίτερα το ίδιο έτος, το Ιρλανδικό Εργατικό Κόμμα ρισκάρει να χάσει τη βάση υποστήριξής του μετά τη συμμετοχή του σε κυβέρνηση συνεργασίας, της οποίας η «δίδυμη» πολιτική διάσωσης των τραπεζών και περικοπών κοινωνικών δαπανών έχει γίνει παρωδία στις παμπ του Δουβλίνου, στις οποίες ακούγεται η ατάκα «Κανείς κάτοχος ομολόγων να μη μείνει πίσω».

Ένα δεύτερο πακέτο διάσωσης για την Ελλάδα από την ΕΕ και το ΔΝΤ, πήρε το πράσινο φως τον Αύγουστο υπό τον όρο , όμως , της ιδιωτικοποίησης κρατικής περιουσίας αξίας έως και 50 δισεκατομμυρίων ευρώ- από υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και μεταλλευτικές επιχειρήσεις μέχρι τον κρατικό τζόγο. Το πιο δελεαστικό κομμάτι αυτής της περιουσίας ήταν 70.000 στρέμματα δημόσιας γης σε ακτές και νησιά, μερικά εκ των οποίων είναι παρθένες παραλίες, στη Σάμο και στη Ρόδο, που ανήκουν στο Δημόσιο. Ευφάνταστοι Ολλανδοί υπουργοί εξέφρασαν την άποψη ότι η δημόσια περιουσία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εχέγγυο για την παροχή της έκτης δόσης των πιστώσεων της Τρόικας, μία ιδέα που ο Ρ. Χιμένεθ θα κατανοούσε απόλυτα.

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μου στην Αθήνα το Μάη, γνώρισα το μεσίτη ακίνητης περιουσίας, Μίλτο Καμπουρίδη, στα γραφεία της επιχείρησής του Dolphin Capital Partners, η οποία ειδικεύεται σε πολυτελείς τουριστικές εγκαταστάσεις και έχει πάντα τον τρόπο να βγάζει χρήματα με ιδιαίτερα ευφυείς τρόπους. Ο εν λόγω κύριος φαίνεται ατάραχος , παρακολουθώντας την ισπανική εμπειρία εκρηκτικής άνθησης και κατάρρευσης της αγοράς εξοχικών κατοικιών. «Εδώ, υπάρχουν εξαιρετικές προοπτικές τουριστικής εκμετάλλευσης της ιδιωτικοποιημένης γης- σε σύγκριση με την Ισπανία η Ελλάδα είναι παρθένα γη», μου είπε. Τα περιουσιακά στοιχεία θα έπρεπε να γίνουν πακέτα ειδικών σκοπών και να πουληθούν με μεγάλες εκπτώσεις. Ποιος θα αγόραζε , όμως; Ο Ηλίας Καρακίτσος, διαχειριστής περιουσιών Ελλήνων πλοιοκτητών στο Guidhall Hedge Fund, στο Λονδίνο, δίνει την απάντηση : «Αυτό είναι το ιδανικό περιβάλλον για αρπακτικά κεφάλαια ».

Η Πορτογαλία και η Ιρλανδία έχουν , επίσης, εξαγγείλει προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων με εξευτελιστικές τιμές. Με ελάχιστα εναπομείναντα μη δημοπρατημένα περιουσιακά στοιχεία, η Ισπανία έβαλε στο τραπέζι τα κρατικά λαχεία που μετρούν έναν αιώνα ζωής. Και όταν η Ιταλία έγινε ο καλοκαιρινός στόχος των πιστωτών, ο Σ. Μπερλουσκόνι έσπευσε να σχεδιάσει ιδιωτικοποιήσεις των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Οι δημόσιες παραλίες της ιταλικής Ριβιέρας είχαν ήδη μισθωθεί, ενώ υπερχρεωμένες μεσαιωνικές πόλεις, που υποτιμήθηκαν από την S&P και τη Moody ’s, έβγαλαν στο σφυρί αναγεννησιακά ανάκτορα, όπως το Palazzo Diedo και το San Cascano στη Βενετία. «Ο καλύτερος τρόπος να εξηγήσουμε τι συμβαίνει είναι εκείνο το επεισόδιο της σειράς The Sopranos , όταν δάνεισαν χρήματα σ΄ αυτόν που τους χρωστούσε ήδη, επειδή η σύζυγός του είχε ένα μαγαζί που θα τους άρεσε να το αποκτήσουν», παρατηρεί ο Μάικλ Μπέρκε, πρώην οικονομολόγος της Citibank στο Λονδίνο.

Όμως, με την αντίδραση του κόσμου στη λιτότητα και τις ολοένα και αυξανόμενες ιδιωτικοποιήσεις, στην Αθήνα , τη Μαδρίτη και άλλες πόλεις, τίθεται το ερώτημα εάν η περιφέρεια της Ευρωζώνης θα συνεχίσει υπάκουα να πληρώνει τα χρέη των υποθηκών της – ακόμη κι αν η Τρόικα επιβάλλει εμπάργκο στα πιο πολύτιμα περιουσιακά της στοιχεία- ή θα επιστρέψει τα κλειδιά και θα αποχωρήσει. Αυτή είναι σήμερα η μεγάλη συζήτηση που γίνεται σχετικά με την αθέτηση πληρωμών μέσα στην ευρωπαϊκή Αριστερά, όπως ακριβώς έγινε και στη Λατινική Αμερική τις δεκαετίες του ’80 και του ’90.

Στην Ελλάδα , ένα ολοένα και αναπτυσσόμενο κίνημα αγανακτισμένων πολιτών υποστηρίζει την άμεση αθέτηση πληρωμών και , εν ανάγκη, έξοδο από το ευρώ. Μία ανεπίσημη επιτροπή ελέγχου του χρέους έχει συσταθεί από ακτιβιστές, ακολουθώντας το παράδειγμα της Λατινικής Αμερικής, με σκοπό να ερευνήσει τη νομιμότητα των 350 δισεκατομμυρίων χρέους της Ελλάδας. Το Μάη , παρακολούθησα τους αντιπροσώπους της νέας επιτροπής, σε μία από τις συνεδριάσεις τους, η οποία διεξήχθη στο Πολυτεχνείο της Αθήνας, πίσω από τη λυγισμένη από τα τανκς Σιδερένια Πύλη-μνημείο της εξέγερσης των φοιτητών κατά της στρατιωτικής χούντας το 1973. Μια ομάδα της επιτροπής συζητούσε για τη νομιμότητα τις ανταλλαγές επιτοκίων χρέους από την Goldman Sachs χρέους στα τέλη της δεκαετίας του ’90, που σκοπό είχαν να ικανοποιήσουν την εκπλήρωση προϋποθέσεων εκ μέρους της Ελλάδας για την ένταξη στη νομισματική ένωση. Συζητήθηκε, επίσης, ο ρόλος της J P Morgan Chase στην πώληση, το 2007, κρατικών ομολόγων 280 εκατομμυρίων ευρώ στα ταμεία συντάξεων πάνω από την αξία τους. Μία άλλη ομάδα έθεσε το ερώτημα αν το χρέος που απορρέει από τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, που κόστισαν 9 δισεκατομμύρια ευρώ στους φορολογουμένους- τέσσερις φορές παραπάνω από τις αρχικές εκτιμήσεις-, θα έπρεπε να πληρωθεί. «Προς το παρόν, η δράση της επιτροπής είναι κυρίως πολιτική και όχι ένας καθαυτό λογιστικός έλεγχος του χρέους, πράγμα που απαιτεί διαδικασίες νομιμοποίησης της ΕΛΕ», δηλώνει η Αλίκη Βεγίρη, μέλος της επιτροπής και φυσικός στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Η Χρεοκρατία, ένα ντοκιμαντέρ προορισμένο για δωρεάν παρακολούθηση στο διαδίκτυο, που καλεί σε στάση πληρωμών του απεχθούς χρέους που δημιουργήθηκε από διεφθαρμένες κυβερνήσεις, τράβηξε το ενδιαφέρον ενός εκατομμυρίου ανθρώπων στην Ελλάδα μέσα σε ένα μήνα από την κυκλοφορία του, τον Απρίλη. Αυτό σημαίνει πως το είδε ένας στους δέκα Έλληνες. Τμήματα της ιρλανδικής και της πορτογαλικής αριστεράς ακολούθησαν αυτή την πρωτοβουλία και δημιούργησαν δικές τους επιτροπές ελέγχου του χρέους.

Αυτές οι ομάδες εξετάζουν προσεκτικά τις εμπειρίες του Εκουαδόρ και της Αργεντινής. Αφού πήρε την εξουσία τον Γενάρη του 2007, ο πρόεδρος του Εκουαδόρ Ραφαέλ Κορέα συνέστησε μία επιτροπή λογιστικού ελέγχου του χρέους, με σκοπό τη διερεύνηση της νομιμότητας των 3,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων εξωτερικού χρέους. Μετά από μικρό χρονικό διάστημα, προς κατάπληξη των τραπεζών, των κατόχων ομολόγων και των διεθνών μέσων ενημέρωσης, το Εκουαδόρ κήρυξε μονομερώς στάση πληρωμών.. Η Γουόλ Στριτ και το ΔΝΤ προειδοποίησαν ότι αυτή η μικρή οικονομία των Άνδεων θα έμενε για πάντα εξοστρακισμένη (από τις αγορές). Ωστόσο, μέσα σε δύο χρόνια , η κυβέρνηση του Κορέα είχε διαπραγματευτεί την επαναγορά των κρατικών ομολόγων από τους δανειστές πληρώνοντάς τους μόνο 30 σεντς ανά δολάριο, και κατάφερε να πουλήσει ξανά ομόλογα στις διεθνείς αγορές. Σήμερα, οι οίκοι αξιολόγησης αποτιμούν το χρέος του Εκουαδόρ λίγο-πολύ με τους ίδιους όρους όπως πριν από τη στάση πληρωμών.

Η Αργεντινή , εν τω μεταξύ, έσπασε το ρεκόρ ανάπτυξης της Λατινικής Αμερικής, μετά τη μαζική αναδιάρθρωση του χρέους της το 2001. Η στάση πληρωμών , όμως, δεν ήταν αρκετή. Η μεγάλη υποτίμηση του πέσο ήταν , επίσης, απαραίτητη για να προωθηθούν οι εξαγωγές και να εφαρμοστούν επεκτατικές μακροοικονομικές πολιτικές που θα επέφεραν οικονομική μεγέθυνση και απασχόληση. «Ακολουθούμε το παράδειγμα της Αργεντινής , τόσο στην αθέτηση πληρωμών, όσο και στην υποτίμηση, το οποίο σημαίνει έξοδο από το ευρώ», μας ενημερώνει ο Κώστας Λαπαβίτσας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Λονδίνου και μέλος των επιτροπών ελέγχου του χρέους στην Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία. Όσο τραυματική κι αν ήταν η αποχώρηση από το ευρώ, θα μπορούσε να αποδειχθεί σωτήρια για την περιφέρεια και ίσως είναι η μόνη διέξοδος από την παγίδα, αν το Βερολίνο και η Φρανκφούρτη δεν αναλάβουν το χρέος της.

Μετάφραση Αγγέλα Δημητροπούλου
ΠΗΓΗ