Τα δύο πρώτα στοιχεία της κρίσης του ευρώ – μια τραπεζική κρίση που προέκυψε από την υπερβολική μόχλευση τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, που ακολουθείται από μια απότομη πτώση στην εμπιστοσύνη των κυβερνήσεων της ευρωζώνης – έχουν αντιμετωπισθεί επιτυχώς, ή τουλάχιστον εν μέρει. Αλλά αυτό σημαίνει ότι απομένει ο τρίτος, μεγαλύτερη διάρκειας, και πιο επικίνδυνος παράγοντας για την κρίση: η διαρθρωτική ανισορροπία μεταξύ Βορρά και Νότου της ευρωζώνης.

Πρώτον, τα καλά νέα: Ο φόβος ότι οι τράπεζες της Ευρώπης θα μπορούσαν να καταρρεύσουν, με πανικόβλητους τους επενδυτές να ωθούνται προς την ασφάλεια που παράγει μια ευρωπαϊκή Μεγάλη Ύφεση, τώρα φαίνεται να έχει περάσει. Ομοίως, ο φόβος, που τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από τις δυσλειτουργικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ότι κυβερνήσεις της ευρωζώνης θα μπορούσαν να χρεωκοπήσουν – προκαλώντας έτσι τις ίδιες ολέθριες συνέπειες – έχει αρχίσει να απομακρύνεται.

Είτε η Ευρώπη θα απέφευγε μια βαθιά ύφεση είτε θα αντιμετώπιζε σωστά αυτές τις δύο πτυχές της κρίσης. Αλλά το κατά πόσον η Ευρώπη στο σύνολό της αποφεύγει να χάσει δεκαετίες οικονομικής ανάπτυξης εξακολουθεί να κρέμεται σε λεπτή ισορροπία, και εξαρτάται από το αν οι κυβερνήσεις της νότιας Ευρώπης θα μπορέσουν να αποκαταστήσουν γρήγορα την ανταγωνιστικότητα.

Η διαδικασία με την οποία η Νότια Ευρώπη έγινε μη ανταγωνιστική καταρχάς προήλθε από ενδεικτικά σημάδια της αγοράς – από τα κίνητρα που δημιούργησαν αυτά τα σημάδια για τους επιχειρηματίες, καθώς και από το πώς οι μεμονωμένες ορθολογικές αντιδράσεις των επιχειρηματιών διαδραματίστηκαν σε μακροοικονομικούς όρους. Οι βόρειοι Ευρωπαίοι που είχαν χρήματα για να επενδύσουν ήταν πρόθυμοι να δανείσουν με εξαιρετικά εύκολους όρους αυτούς στο νότο που ήθελαν να δαπανήσουν, και οι άφθονες δαπάνες πριν το 2007 έκαναν τους εργοδότες να είναι πρόθυμοι να αυξήσουν τους μισθούς γρήγορα.

Ως εκ τούτου, η νότια Ευρώπη υιοθέτησε μια οικονομική ρύθμιση όπου οι μισθοί της, οι τιμές και τα επίπεδα παραγωγικότητας είχαν νόημα μόνο εφ ‘όσον δαπανούσαν € 13 για κάθε € 12 που κέρδιζαν, με τη Βόρεια Ευρώπη να χρηματοδοτεί τα ελλείποντα ευρώ. Η Βόρεια Ευρώπη, εν τω μεταξύ, ενέκρινε μισθούς και επίπεδα παραγωγικότητας που είχαν νόημα μόνο εφ ‘όσον δαπανούσαν λιγότερο από ένα ευρώ για κάθε ευρώ που κέρδιζαν.

Τώρα, αν, όπως φαίνεται να είναι η περίπτωση, η Ευρώπη δεν θέλει το νότο της να δαπανά περισσότερα από ό, τι κερδίζει και το βορρά της να δαπανά λιγότερα, οι μισθοί, οι τιμές, και η παραγωγικότητα πρέπει να μετατοπιστούν. Αν δεν θέλουμε πάμε πίσω μια γενιά και θρηνώντας να “χάσουμε” δεκαετίες, τα επίπεδα παραγωγικότητας της Νότιας Ευρώπης πρέπει να αυξηθούν σε σχέση με το Βορρά, και οι μισθοί και τα επίπεδα των τιμών πρέπει να μειωθούν κατά περίπου 30%, έτσι ώστε ο νότος να μπορεί να πληρώσει με τις εξαγωγές και τη Βόρεια Ευρώπη να μπορεί να ξοδέψει τα κέρδη της στα εν λόγω προϊόντα.

Εάν το ευρώ είναι να διατηρηθεί, και αν η στασιμότητα είναι να αποφευχθεί, πέντε μέτρα πολιτικής θα μπορούσαν να επιχειρηθούν:

1- Η Βόρεια Ευρώπη θα μπορούσε να ανεχθεί υψηλότερο πληθωρισμό –δύο ποσοστιαίες μονάδες επιπλέον για πέντε χρόνια, θα αναλάμβαναν τη φροντίδα του ενός τρίτου της συνολικής προσαρμογής Βορρά-Νότου.
2-Η Βόρεια Ευρώπη θα μπορούσε να επεκτείνει την κοινωνική δημοκρατία κάνοντας τα ευημερούντα κράτη της πιο γενναιόδωρα.
3- Η Νότια Ευρώπη θα μπορούσε να συρρικνώσει τους φόρους και τις κοινωνικές υπηρεσίες ουσιαστικά.
4-Η Νότια Ευρώπη θα μπορούσε αναμορφώσει τις επιχειρήσεις της για να γίνει κινητήρας παραγωγικότητας.
5-Τέλος, η Νότια Ευρώπη θα μπορούσε να επιβάλει τον αποπληθωρισμό.

Η πέμπτη επιλογή είναι ίσως η λιγότερο σοφή, αφού συνεπάγεται τις χαμένες δεκαετίες και την κατάρρευση της ΕΕ που η Ευρώπη προσπαθεί να αποφύγει. Η τέταρτη επιλογή θα ήταν υπέροχη. Αλλά, αν κάποιος ήξερε πώς να φέρει τις επιχειρήσεις της νότιας Ευρώπης μέχρι τα επίπεδα παραγωγικότητας του Βορρά, θα το είχε ήδη κάνει.

Έτσι, έχουμε μείνει με ένα συνδυασμό των τριών πρώτων επιλογών, επίσης γνωστό ως «πολιτικές για την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ανάπτυξης»– μια φράση που εμφανίζεται σε κάθε διεθνές ανακοινωθέν. Αλλά ποτέ τα ανακοινωθέντα δε γίνονται πιο συγκεκριμένα. Οι τεχνοκράτες της Ευρώπης καταλαβαίνουν τί σημαίνει υιοθέτηση «πολιτικών για την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ανάπτυξης». Όπως επίσης και κάποιοι πολιτικοί της Ευρώπης. Αλλά οι Ευρωπαίοι ψηφοφόροι δεν το γνωρίζουν, γιατί οι πολιτικοί φοβούνται να το εκθέσουν προς τα έξω επειδή θα ήταν μια κίνηση περιοριστική για την καριέρα τους.

Αλλά αν η Ευρώπη δεν υιοθετήσει κάποιο συνδυασμό των τριών πρώτων επιλογών ως στόχους πολιτικής για τα επόμενα πέντε χρόνια, θα αντιμετωπίσει μια σκληρή επιλογή: είτε χαμένες δεκαετίες για τη νότια Ευρώπη (και ίσως τη Βόρεια Ευρώπη, επίσης), ή συνεχόμενες ανισορροπίες πληρωμής Βορρά-Νότου που θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν μέσω δημοσιονομικών μεταβιβάσεων – δηλαδή, από τη φορολόγηση του Βορρά.

Οι πολιτικοί της Βόρειας Ευρώπης θα πρέπει να γίνουν πιο σαφείς σχετικά με το τί σημαίνουν οι «πολιτικές για την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ανάπτυξης» στην πραγματικότητα. Ειδάλλως, σε δέκα χρόνια από τώρα, θα αναγκαστούν να ομολογήσουν ότι η σημερινή αναποφασιστικότητα ήταν που επέβαλλε τεράστιες πρόσθετες φορολογικές υποχρεώσεις στη Βόρεια Ευρώπη. Αυτό θα μπορούσε να αποδειχθεί η απόλυτη καταστροφή της καριέρας τους.

Πηγή