Σε κάθε οικονομική κρίση έρχεται κάποια στιγμή η ώρα της αλήθειας. Στην Ευρώπη σύντομα εκατομμύρια ανθρώπων θα ξυπνήσουμε και θα συνειδητοποιήσουμε ότι το ευρώ όπως το γνωρίσαμε μας τελείωσε. Μας περιμένει το οικονομικό χάος.

Για να κατανοήσουμε το γιατί, πρέπει καταρχήν να εγκαταλείψουμε τις αυταπάτες μας. Η ευρωπαϊκή κρίση υπήρξε μέχρι στιγμής μια σειρά από υποτιθέμενες αποφασιστικές καμπές που κάθε μιά τους αποδείχτηκε ότι ήταν ένα ακόμα βήμα που μας έφερνε πιο κοντά στον γκρεμό. Οι εκλογές της 17ης Ιουνίου θα είναι άλλη μια τέτοια στιγμή. Κι ενώ τα λεγόμενα μνημονιακά κόμματα μπορεί να καταφέρουν να κυριαρχήσουν σε όρους κοινοβουλευτικών εδρών και να σχηματίσουν κυβέρνηση, κάποιος τύπος νέου νομίσματος έχει γίνει αναπόφευκτος για την Αθήνα. Είναι ήδη αδύνατον η Ελλάδα να παραμείνει στην Ευρωζώνη: οι καταθέτες αποσύρουν τα χρήματά τους από τις ελληνικές τράπεζες, οι φορολογούμενοι καθυστερούν τις πληρωμές των φόρων ή δεν έχουν να τους πληρώσουν και οι εταιρείες αναβάλλουν την πληρωμή των προμηθευτών τους – είτε επειδή δεν μπορούν να τους πληρώσουν είτε επειδή περιμένουν ότι σύντομα θα τους πληρώνουν με τη φτηνή δραχμή.

Η τρόικα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου αποδείχτηκε ανίκανη να αποκαταστήσει τις προοπτικές ανάκαμψης της Ελλάδας και κάθε νέο πρόγραμμα δανεισμού θα προσκρούσει στις ίδιες δυσκολίες. Με εμφανή απογοήτευση, η επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ  δήλωσε την περασμένη  εβδομάδα: «Σε ό,τι αφορά την Αθήνα σκέφτομαι όλους αυτούς που προσπαθούν μονίμως να αποφύγουν να πληρώσουν τους φόρους τους».

Η εμπάθεια της Λαγκάρντ είναι άδικη και το λιγότερο ατυχής – ιδίως από τη στιγμή που η ελληνική αποτυχία, αν κάτι δείχνει, ήταν το πόσο λάθος στάθηκε η εισαγωγή ενός ενιαίου νομίσματος στην Ευρώπη. Η εξέγερση των Ελλήνων πολιτών αντανακλά τη δυστυχία που έρχεται όταν επιχειρείται μια εσωτερική υποτίμηση – ευφημισμός που περιγράφει τις μεγάλες περικοπές μισθών και δημοσίων δαπανών – για να αποκατασταθεί η ανταγωνιστικότητα και να πληρωθεί το υπερβολικό δημόσιο χρέος.

Η Ελλάδα θα κάνει την αρχή

Μετά από 5 χρόνια ύφεσης και με την ανεργία να αγγίζει το 22%, με νέες επικείμενες δημοσιονομικές περικοπές και με ένα χείμαρρο ψευδών υποσχέσεων από τους πολιτικούς μέσα και έξω τη χώρα, η πολιτική εξέγερση των Ελλήνων είναι το πιο φυσιολογικό πράγμα στον κόσμο. Με τους ηγέτες του ΔΝΤ, τους Ευρωπαίους αξιωματούχους και τους οικονομικούς αναλυτές και αρθρογράφους ανά τον κόσμο να συζητούν το ενδεχόμενο της ελληνικής εξόδου από το ευρώ, υπάρχει περίπτωση να επενδύσει κανείς στην Ελλάδα ή γενικώς να κάνει οτιδήποτε μακροπρόθεσμο; Γι’ αυτό η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας μπορεί μόνον να επιδεινωθεί.

Ορισμένοι Ευρωπαίοι πολιτικοί μας λένε τώρα πως υπό τις παρούσες συνθήκες είναι δυνατή η ελεγχόμενη έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ και πως η Ελλάδα θα είναι η μόνη χώρα που θα εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα. Κάνουν λάθος. Η ελληνική έξοδος θα είναι απλά άλλο ένα βήμα στην αλυσίδα των γεγονότων που μας οδηγούν στη χαοτική διάρρηξη της Ευρωζώνης.

Στο επόμενο στάδιο της κρίσης οι λαοί της Ευρώπης θα ξυπνήσουν βάναυσα αντιμέτωποι  με τα τρομερά οικονομικά ρίσκα που τους επιβλήθηκαν από τις ηγεσίες τους κατά τις αποτυχημένες προσπάθειες τους να διασώσουν το ενιαίο νόμισμα. Αν η Ελλάδα εγκαταλείψει  το ευρώ προς τα τέλη του 2012 όπως φαίνεται και το πιθανότερο, η κυβέρνησή της θα υποχρεωθεί να κηρύξει χρεοστάσιο σε ένα εξωτερικό χρέος που φτάνει τα 300 δις ευρώ. Το ποσό αυτό συμπεριλαμβάνει τα 187 δις ευρώ που η χώρα οφείλει στο ΔΝΤ και τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Το πιο σημαντικό και λιγότερο προφανές για τους Γερμανούς φορολογούμενους είναι πως η Ελλάδα θα κηρύξει επίσης χρεοστάσιο και στις υποχρεώσεις της ύψους 155 δις ευρώ προς το Ευρωσύστημα – που περιλαμβάνει την ΕΚΤ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες των 17 κρατών μελών της Ευρωζώνης. Το ποσό αυτό περιλαμβάνει κεφάλαια ύψους 110 δις ευρώ που δόθηκαν  αυτομάτως στην Ελλάδα μέσω του συστήματος πληρωμών της Ευρωζώνης TARGET 2 – το σύστημα εκκαθάρισης των πληρωμών μεταξύ των κεντρικών τραπεζών των κρατών που χρησιμοποιούν το ευρώ. Καθώς οι καταθέτες και οι πιστωτές εγκατέλειπαν τις ελληνικές τράπεζες, κάποιος έπρεπε να καλύπτει χρηματοδοτικά αυτή τη φυγή κεφαλαίων, διαφορετικά οι ελληνικές τράπεζες θα είχαν προ πολλού χρεοκοπήσει. Αυτός ο ρόλος έχει αναληφθεί από τις άλλες κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης που έχουν δανείσει σιωπηρά τεράστια κεφάλαια στην Ελλάδα με το σχετικό ισοζύγιο να περιλαμβάνεται στο λογαριασμό του TARGET2. Και το μεγαλύτερο μέρος αυτού του δανεισμού γίνεται πρακτικά από την Bundesbank, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των διαφυγόντων κεφαλαίων κατευθύνονται στη Γερμανία – αν και όλα τα κράτη μέλη του Ευρωσυστήματος θα μοιραστούν τις ζημιές σε περίπτωση χρεοστασίου.

Τα υπερβολικά ρίσκα της ΕΚΤ

Η ΕΚΤ αρνείται κατηγορηματικά ότι είχε αναλάβει υπερβολικά ρίσκα εξαιτίας της όλο και πιο χαλαρής δανειοδοτικής πολιτικής της. Ωστόσο με τις υποχρεώσεις του συστήματος και τις άμεσες αγορές κρατικών ομολόγων της ΕΚΤ με τη δευτερογενή αγορά, οι απαιτήσεις του Ευρωσυστήματος από τις κλυδωνιζόμενες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας φτάνουν σήμερα τα 1.1 τρις ευρώ. Πρόκειται για ένα ποσό που ξεπερνά κατά 200% και πλέον τα – ευρύτατα ορισμένα – κεφάλαια του Ευρωσυστήματος. Καμιά υπεύθυνη τράπεζα δεν θα ισχυρίζονταν ότι αυτά τα ποσά αντιπροσωπεύουν μικρό κίνδυνο για τα κεφάλαια της ή τους φορολογούμενους. Οι απαιτήσεις αυτές αντιπροσωπεύουν επίσης το 43% του γερμανικού ΑΕΠ που βρίσκεται σήμερα στα 2.57 τρις ευρώ. Με την περίπτωση της Ελλάδας να έχει ήδη αποδείξει ότι όλη αυτή η χρηματοδότηση είναι άκρως επικίνδυνη, το Ευρωσύστημα θα φαίνεται όλο και πιο εύθραυστο και επικίνδυνο σε φορολογούμενους και επενδυτές.

Ο Γιάτσεκ Ροστόφσκι, ο Υπουργός Οικονομικών της Πολωνίας είχε προειδοποιήσει  πρόσφατα πως η καταστροφή μιας ελληνικής χρεοκοπίας είναι πιθανό να καταλήξει σε φυγή κεφαλαίων από τις τράπεζες και τις αγορές κρατικών ομολόγων της ευρωπαϊκής περιφέρειας και πως για να αποφευχθεί μια μεγαλύτερη καταστροφή, θα πρέπει να δοθεί απεριόριστη χρηματοδότηση τουλάχιστον για 18 μήνες σε όλα τα κράτη μέλη του ευρώ. Ο κ. Ροστόφκσι  εξέφρασε ωστόσο την ανησυχία του για το γεγονός ότι η ΕΚΤ δεν είναι προετοιμασμένη για να παράσχει ένα τέτοιο τείχος προστασίας καθώς και για το ότι κανένας άλλος θεσμός δεν έχει την νομιμότητα ή τη δυνατότητα ή τη βούληση να κάνει κάτι τέτοιο.

Και έχει δίκιο.  Όταν ο κόσμος θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι η ΕΚΤ έχει ήδη αναλάβει υπερβολικά πιστωτικά ρίσκα, είναι άκρως απίθανο να αποφασίσει το διοικητικό της συμβούλιο θα δώσει απεριόριστη χρηματοδότηση σε όλες τις άλλες κυβερνήσεις που θα αντιμετωπίσουν πιέσεις από τις αγορές ομολόγων. Η ελληνική διαδρομή που ξεκίνησε από τη λιτότητα, πέρασε στις λαϊκές αντιδράσεις και θα καταλήξει στη χρεοκοπία είναι πολύ πιθανόν να επαναληφθεί σε όλες τις πιεζόμενες χώρες – επομένως γιατί οι Γερμανοί να θέλουν να διπλασιάσουν, τριπλασιάσουν ή και τετραπλασιάσουν το ρίσκο και τις ζημιές  δίνοντας αφειδώς δάνεια σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό Νότο;

Το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι η ΕΚΤ θα χρηματοδοτήσει απρόθυμα, διστακτικά και όχι απεριόριστα τα άλλα κράτη – θα παράσχει δηλαδή μια μισή στήριξη – αλλά αυτή η χρηματοδότηση απλά δεν θα είναι επαρκής ώστε να σταθεροποιηθεί η κατάσταση. Έχοντας ήδη δει την καταστροφή της ελληνικής εξόδου και γνωρίζοντας ότι τόσο η ΕΚΤ όσο και οι Γερμανοί φορολογούμενοι δεν θα δεχτούν να αναλάβουν απεριόριστες επιπρόσθετες ζημιές, επενδυτές και καταθέτες θα αποσύρουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες και στα άλλα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας και θα αναβάλλουν κάθε σχεδιασμό δαπανών και  επενδύσεων.

Η φυγή κεφαλαίων θα μπορούσε να κρατήσει για μήνες αφήνοντας τις τράπεζες της ευρωπαϊκής περιφέρειας στεγνές από ρευστότητα και υποχρεώνοντας τις έτσι να  περιορίσουν τον δανεισμό – με αποτέλεσμα να βουλιάξουν τις εγχώριες οικονομίες τους σε ακόμη μεγαλύτερη ύφεση και να αυξήσουν την οργή του κόσμου. Ακόμα και αν η ΕΚΤ αρνηθεί να παράσχει νέα μεγάλα ποσά ορατής χρηματοδότησης, οι αυτόματοι μηχανισμοί του ευρωπαϊκού συστήματος πληρωμών θα συνεπάγονται πως η φυγή κεφαλαίων από τις ισπανικές και ιταλικές τράπεζες προς τις γερμανικές μετατρέπεται σε όλο και μεγαλύτερα δάνεια της Bundesbank προς τις κεντρικές τράπεζες της Ιταλίας και της Ισπανίας – επί της ουσίας προς το ιταλικό και ισπανικό κράτος. Οι Γερμανοί φορολογούμενοι θα αρχίσουν σύντομα να αντιλαμβάνονται αυτό το σχήμα και να φοβούνται τις περαιτέρω ζημιές.

Πώς θα έρθει το τέλος του Ευρωσυστήματος

Το τέλος του Ευρωσυστήματος θα μπορούσε να έρθει ως εξής: η ύφεση στην περιφέρεια θα βαθαίνει, με αποτέλεσμα οι χώρες να μην μπορούν να πιάσουν τους στόχους που τέθηκαν από την τρόικα και το δημόσιο χρέος τους να γίνεται εμφανώς όλο και λιγότερο βιώσιμο.  Τότε το ευρώ θα αρχίσει να πέφτει σημαντικά έναντι των άλλων νομισμάτων αλλά όχι με  τρόπο που θα κάνει την Ευρώπη πιο ελκυστικό επενδυτικό προορισμό. Αντιθέτως θα αναγνωρίζεται ευρέως ότι η ΕΚΤ έχασε τον έλεγχο της νομισματικής πολιτικής και  υποχρεώθηκε να δημιουργήσει πιστώσεις για να χρηματοδοτήσει τη φυγή κεφαλαίων και να στηρίξει τις κλυδωνιζόμενες περιφερειακές χώρες – και ότι αυτές οι πιστώσεις μπορεί κάλλιστα να μην αποπληρωθούν στο ακέραιο. Η παγκόσμια κοινότητα δεν θα θεωρεί πια το ευρώ ασφαλές νόμισμα. Αντιθέτως οι επενδυτές θα αρχίσουν να αποφεύγουν τα ομόλογα ολόκληρης της Ευρωζώνης, ενώ ενδέχεται ακόμη και η Γερμανία να δυσκολεύεται να εκδώσει χρεόγραφα με εύλογα επιτόκια. Στο τέλος οι Γερμανοί  φορολογούμενοι θα έρθουν αντιμέτωποι με έναν απαράδεκτο γι’ αυτούς πληθωρισμό αλλά και με έναν εμφανώς ανεξέλεγκτο λογαριασμό που θα κληθούν να πληρώσουν για να σώσουν τους εταίρους τους.

Η πιο απλή λύση για τη Γερμανία θα είναι τότε να εγκαταλείψει πρώτη το ευρώ ώστε να ακολουθήσουν κι οι άλλες χώρες. Ωστόσο η γερμανική ενοχή για τις προηγούμενες περιπέτειες στις οποίες η χώρα αυτή έβαλε την Ευρώπη αλλά και ο φόβος του Βερολίνου μήπως και χάσει τα οφέλη από τα 60 χρόνια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα αναβάλουν το αναπόφευκτο. Αλλά εδώ είναι το πρόβλημα με την αναβολή του αναπόφευκτου – όταν τελικά το φράγμα σπάσει, οι επιπτώσεις θα είναι πολύ πιο καταστροφικές γιατί τα χρέη θα είναι  μεγαλύτερα κι ο ανταγωνισμός πολύ πιο έντονος.

Η ανεξέλεγκτη διάρρηξη της Ευρωζώνης θα είναι πολύ πιο καταστροφική για τις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές από την κρίση του 2008. Το φθινόπωρο του 2008 το θέμα ήταν αν και πώς οι κυβερνήσεις θα στήριζαν τις μέγα-τράπεζες και τους πιστωτές τους. Σήμερα όμως κάποια  ευρωπαϊκά κράτη αντιμετωπίζουν τα ίδια το φάσμα της φερεγγυότητας. Και η ευρωπαϊκή οικονομία αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ.  Το συνολικό δημόσιο χρέος σε ευρώ φτάνει τα 11 τρις ευρώ, και εξ αυτού ένα μέρος ύψους τουλάχιστον 4 τρις ευρώ πρέπει να θεωρείται βραχυπρόθεσμα προβληματικό και υποψήφιο προς αναδιάρθρωση.

Θα δούμε μεγάλη αναταραχή στις πλούσιες ευρωπαϊκές κεφαλαιαγορές και το τραπεζικό σύστημα, που περιλαμβάνει και μια αγορά παραγώγων σε ευρώ ύψους 185 τρις δολαρίων. Θα δούμε μια τρομακτική έξοδο κεφαλαίων από την Ευρώπη που θα καταφύγουν στις ΗΠΑ και στην Ασία. Ποιος μπορεί να είναι σίγουρος ότι οι παγκόσμιες μεγατράπεζες μας είναι πράγματι έτοιμες να αντέξουν τις πιθανές ζημιές; Είναι σχεδόν σίγουρο ότι μεγάλος αριθμός συνταξιούχων και νοικοκυριών θα χάσουν τις αποταμιεύσεις τους είτε λόγω της αναδιάρθρωσης είτε λόγω πληθωρισμού. Το φάσμα της πολιτικής αναταραχής και της ανθρώπινης δυστυχίας θα είναι ανατριχιαστικό.

Η Ελλάδα ως αποδιοπομπαίος τράγος

Τα τρία τελευταία χρόνια οι Ευρωπαίοι πολιτικοί μας υπόσχονταν ότι ‘θα κάνουν ό,τι χρειαστεί’ για να σώσουν το ευρώ. Είναι πλέον σαφές πως δεν έχουν καν τη δυνατότητα να κρατήσουν την υπόσχεσή τους – γιατί απαιτεί βήματα που οι ψηφοφόροι τους δεν είναι έτοιμοι να αποδεχτούν. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πόσο καιρό θα πάρει η πλήρης κατάρρευση του ευρώ, ίσως μήνες, ίσως και χρόνια αλλά κινούμαστε σταθερά προς ένα κακό τέλος.

Όταν τα κράτη αποτυγχάνουν σε μια κρίση, αρχίζει το παιχνίδι των αλληλοκατηγοριών. Πολλοί αξιωματούχοι στην Ευρώπη και την ηγεσία του ΔΝΤ ήδη επιδίδονται σε αυτό το παιχνίδι, ισχυριζόμενοι ότι η διαφθορά και ‘οι Έλληνες που δεν πληρώνουν τους φόρους τους’ προκάλεσαν όλη αυτή την καταστροφή. Προφανώς κάνουν λάθος: το σύστημα του ευρώ προκάλεσε σαρωτική ανεργία και βαθιά ύφεση στην Ιρλανδία, την Ιταλία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Παρά τα προγράμματα προσαρμογής της τρόικας, οι συνθήκες στην ευρωπαϊκή περιφέρεια επιδεινώνονται όλο και περισσότερο. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τους διεφθαρμένους Έλληνες πολιτικούς για όλα αυτά τα δεινά!…

Είναι καιρός για τους Ευρωπαίους αξιωματούχους και την ηγεσία του ΔΝΤ, με τη στήριξη των ΗΠΑ και άλλων, να επεξεργαστούν ένα σχέδιο ελεγχόμενης αποδιάρθρωσης της Ευρωζώνης. Καμιά αποδιάρθρωση δεν θα είναι βεβαίως πραγματικά ελεγχόμενη, όμως υπάρχουν μέσα για να περιοριστεί το χάος. Θα μπορούσαν να επεξεργαστούν εκ των προτέρων πολλά τεχνικά, νομικά και χρηματοοικονομικά ζητήματα. Χρειαζόμαστε σχέδια για να διαχειριστούμε την εισαγωγή των νέων νομισμάτων, τα πολλαπλά εθνικά χρεοστάσια, τις ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών και των ασφαλιστικών εταιρειών, την κατανομή των ενεργητικών και παθητικών στο Ευρωσύστημα. Κάποια κράτη θα χρειαστούν σύντομα συναλλαγματικά αποθέματα για να στηρίξουν το νέο τους νόμισμα. Και το πιο σημαντικό από όλα: η Ευρώπη θα πρέπει να διαφυλάξει τα μεγάλα της επιτεύγματα που περιλαμβάνουν το ελεύθερο εμπόριο και την κινητικότητα της εργασίας όσο θα πασχίζει να αντιμετωπίσει το τρομερό λάθος του ενιαίου νομίσματος.

Δυστυχώς για όλους εμάς, οι πολιτικοί μας αρνούνται να κάνουν αυτό το βήμα. Οι πολιτικοί απεχθάνονται όσο τίποτα άλλο να αποδέχονται τα παλαιά τους λάθη και την ανικανότητά τους και, σε κάθε περίπτωση, το έργο του συντονισμού 17 κρατών που βρίσκονται σε σύγκρουση για την αποδιάρθρωση του ενιαίου νομίσματος ίσως είναι κάτι αδύνατον. Ξεχάστε τέλος μια διάσωση με τη μορφή των G20, των G8, των G7, ενός νέου ευρωπαϊκού Υπουργείου Οικονομικών, την έκδοση του ευρωομολόγου, ενός μεγάλου σχήματος ‘κοινοτικοποίησης’ του χρέους κι όλα αυτά τα παραμύθια. Φτάσαμε στο ο ‘σώζων εαυτό σωθήτω’.

ΠΗΓΗ BANKNEWS