Ο ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ είναι υπαίτιος για τη σχεδόν ολοτελή κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη σημερινή οικονομική κρίση.
Οι βασικές αρχές του, αν και είναι «νεκρές ιδέες» που θάφτηκαν πριν από τρία χρόνια στο νεκροταφείο της οικονομικής κρίσης,

όχι μόνο βγήκαν από τον τάφο τους και κυκλοφορούν ανάμεσά μας, αλλά αποτελούν και τα κύρια εργαλεία αυτών που υποτίθεται ότι έχουν αναλάβει την ευθύνη να μας βγάλουν από την κρίση.

Καλωσήρθατε στον κόσμο των οικονομικών ιδεών-ζόμπι! Αυτό, μάλιστα, είναι και το θέμα της ανάλυσης του βιβλίου «Zombie Economics» από τον διακεκριμένο αυστραλό οικονομολόγο John Quiggin. Στο βιβλίο, που εξελίσσεται σταθερά σε διεθνές ακαδημαϊκό μπεστ σέλερ καθώς έχει αποσπάσει άκρως εγκωμιαστικά σχόλια από τα μεγαλύτερα δημοσιογραφικά έντυπα σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία, ο καθηγητής Quiggin απογυμνώνει τη ρητορική και τις θεωρητικές αξιώσεις του νεοφιλελευθερισμού και αποκαλύπτει την παταγώδη αποτυχία του ως εμπειρικού οικονομικού προγράμματος.

Μιλήσαμε με τον John Quiggin για τις οικονομικές ιδέες-ζόμπι που κυκλοφορούν ανάμεσά μας, καθώς και για την ανάγκη μιας εναλλακτικής οικονομικής πολιτικής για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της σημερινής κρίσης.

Το βιβλίο σας «Zombie Economics» αναλύει διάφορες αποκαλούμενες ιδέες-ζόμπι, οι οποίες ευθύνονται για το σημερινό χάος που επικρατεί στις αναπτυγμένες οικονομίες. Ποιες είναι οι πιο καταστρεπτικές οικονομικές ιδέες;

Στο βιβλίο που αναφέρατε εστιάζω την προσοχή σε πέντε ιδέες, μερικές από τις οποίες είναι τεχνικές οικονομικές θεωρίες, μερικές είναι πολιτικές συνταγές, και κάποιες απ' αυτές απλώς ισχυρισμοί για τον τρόπο που λειτουργεί η οικονομία. Οι πέντε αυτές ιδέες είναι:

1 Η υπόθεση της μείζονος μετριοπάθειας: η ιδέα ότι η χρονική περίοδος που ξεκινάει το 1985 ήταν μια περίοδος ασύγκριτης μακροοικονομικής σταθερότητας που θα μπορούσε να διαρκέσει για πάντα.

2 Η υπόθεση των αποδοτικών αγορών: η ιδέα ότι οι τιμές που παράγονται από τις χρηματοοικονομικές αγορές αντιπροσωπεύουν την καλύτερη δυνατή εκτίμηση της αξίας οποιασδήποτε επένδυσης.

3 Το δυναμικό στοχαστικό υπόδειγμα γενικής ισορροπίας: η ιδέα ότι η μακροοικονομική ανάλυση δεν πρέπει να ενδιαφέρεται για παρατηρήσιμες πραγματικότητες, όπως οικονομικές εκρήξεις και συρρικνώσεις, αλλά μόνο με τις θεωρητικές συνέπειες της βελτιστοποίησης της συμπεριφοράς από ορθολογικά τέλειους καταναλωτές, εταιρείες και εργαζόμενους -με άλλα λόγια, η ιδέα πως η μακροοικονομική ανάλυση πρέπει να εξάγεται από μικροοικονομικά μοντέλα ατομικής συμπεριφοράς.

4 Η θεωρία της προς τα κάτω διαρροής του πλούτου: η ιδέα ότι οι πολιτικές που ωφελούν τους πλούσιους θα βοηθήσουν τελικά όλους στην κοινωνία.

5 Ιδιωτικοποιήσεις: η ιδέα ότι σχεδόν οποιαδήποτε λειτουργία που αναλαμβάνει το κράτος θα μπορούσε να γίνει καλύτερα από ιδιωτικές εταιρείες.

Μαζί, αυτές οι ιδέες διαμορφώνουν μια συσκευασία όπου ανά διαστήματα έχει αποκαλεστεί «θατσερισμός», «ρεϊγκανισμός», «οικονομικός ορθολογισμός», «συναίνεση της Ουάσιγκτον» και «νεοφιλελευθερισμός», αν και εγώ προτιμώ την πιο ουδέτερη έννοια του αγοραίου φιλελευθερισμού. Και οι πέντε αυτές ιδέες έχουν αποδειχθεί απίστευτα λανθασμένες και επακολούθως τρομερά καταστρεπτικές για την οικονομία.

Ουσιαστικά λέτε ότι ο νεοφιλελευθερισμός στο σύνολό του είναι μια ζόμπι οικονομική θεωρία...

Ακριβώς. Ο αγοραίος φιλελευθερισμός είχε περισσότερο από τριάντα χρόνια στη διάθεσή του να ολοκληρώσει τις υποσχέσεις του ότι αντιπροσώπευε μια επιστημονική οικονομική θεωρία η οποία θα καθιστούσε ισχυρότερη και σταθερότερη την οικονομική ανάπτυξη, πως θα προσέφερε μεγαλύτερες ευκαιρίες για οικονομική κινητικότητα, και ούτω καθεξής. Σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, ο αγοραίος φιλελευθερισμός έχει αποτύχει οικτρά απέναντι σε όλα αυτά που κηρύσσει. Οσες δε αναπτυσσόμενες χώρες έχουν σημειώσει οικονομική ανάπτυξη, όπως η Κίνα, το έχουν κάνει ακριβώς επειδή δεν ακολούθησαν τις προσταγές του νεοφιλελευθερισμού.

Στην καρδιά του νεοφιλελεύθερου εγχειρήματος βρίσκονται οι ιδιωτικοποιήσεις. Στο επιστημονικό κομμάτι, εντούτοις, τα οικονομικά των ιδιωτικοποιήσεων εμφανίζουν πλήρη αποτυχία δεδομένου ότι έχει αποδειχθεί από μια αμέτρητη σειρά περιπτωσιολογικών μελετών ότι δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα. Πώς εξηγείτε λοιπόν το γεγονός ότι οι σημερινοί πολιτικοί δείχνουν να είναι παθιασμένοι με τις ιδιωτικοποιήσεις;

Η απλούστερη εξήγηση και η πιο σχετική σε πολλές περιπτώσεις είναι ότι οι πολιτικοί που αναλαμβάνουν την προώθηση των ιδιωτικοποιήσεων καταλήγουν συχνά σε προσοδοφόρους μετα-πολιτικές σταδιοδρομίες στον χρηματοοικονομικό τομέα. Ένα άλλο σημαντικό κίνητρο είναι η επιθυμία να εμφανίσουν μειώσεις του δημόσιου χρέους ή να εξασφαλίσουν χρήματα που θα χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση δαπανών που βρίσκονται εκτός προϋπολογισμού. Σε μερικές περιπτώσεις, όπως αυτής της Ελλάδας, οι ιδιωτικοποιήσεις επιβάλλονται από εξωτερικούς θεσμούς και παράγοντες.

Και όσον αφορά τις εμμονές τους με τα ελλείμματα και τη μείωση του δημόσιου χρέους τη στιγμή που η μαζική ανεργία και η έλλειψη ανάπτυξης είναι τα βασικά προβλήματα;

Το κύριο πρόβλημα εδώ είναι η κυριαρχία που έχουν επιβάλει οι κάτοχοι ομολόγων. Οι αποδόσεις τους δεν επηρεάζονται από την ανεργία ή τη χαμηλή ανάπτυξη, παρά μόνο από τον πληθωρισμό ή την πιθανότητα χρεοκοπίας ή αναδιάρθρωσης του χρέους. Το ευρύτερο πρόβλημα είναι ότι η διαφορά μεταξύ μακροπόθεσμου και βραχυπρόθεσμου εξισορροπημένου προϋπολογισμού έχει χαθεί. Μακροπρόθεσμα, οι προϋπολογισμοί πρέπει να εξισορροπηθούν, και αυτό συνήθως γίνεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Αλλά είναι ανοησία να αγωνιούμε για το βραχυπρόθεσμο δημοσιονομικό έλλειμμα σε περιόδους μαζικής ανεργίας και να επικεντρώνουμε την οικονομική πολιτική γύρω απ' αυτό. Εάν οι άνεργοι και το κεφάλαιο μπορούν να επιστρέψουν στην παραγωγική δραστηριότητα, τότε τα ελλείμματα μπορούν να μετατραπούν σε πλεονάσματα και το χρέος να αποπληρωθεί.

Η παγκοσμιοποίηση των χρηματοοικονομικών αγορών φαίνεται να έχει καταστήσει ανίσχυρο τον κεϊνσιανισμό. Είναι επίσης μια ιδέα-ζόμπι τα οικονομικά του κεϊνσιανισμού;

Οχι, δεν πιστεύω πως ισχύει κάτι τέτοιο. Η Αυστραλία είχε ένα πολύ επιτυχημένο πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης, όπως και η Κίνα. Φυσικά, για να τεθεί σε εφαρμογή ένα μεγάλο πρόγραμμα στήριξης της οικονομίας σε περίοδο οικονομικής οπισθοχώρησης ή ύφεσης, απαιτείται ισορροπία κατά τη διάρκεια του οικονομικού κύκλου, που σημαίνει πλεονάσματα στις καλές εποχές. Η παταγώδης αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού πρέπει να μας κάνει να ξανασκεφτούμε την οικονομική εμπειρία του 20ού αιώνα, όπου ο κεϊνσιανισμός μάς οδήγησε στη Χρυσή Εποχή του καπιταλισμού, αλλά, εξίσου σημαντικό, και την κρίση της δεκαετίας του 1970, όταν η Χρυσή Εποχή κατέληξε σε χάος. Χρειαζόμαστε μια νέα προσέγγιση απέναντι στο ρίσκο και την αβεβαιότητα, μεγαλύτερη έμφαση στην ισότητα και λιγότερη στην αποδοτικότητα, περισσότερο ρεαλισμό και λιγότερα μαθηματικά μοντέλα. Πρέπει να ενδυναμωθεί το κράτος πρόνοιας και να επιστρέψουμε σε μερικές από τις βασικές αρχές του κεϊνσιανισμού, όπως η διαχείριση της ζήτησης.

Η Ευρώπη βρίσκεται ενώπιον σοβαρής κρίσης. Η απάντηση των ευρωπαίων πολιτικών είναι η επιβολή πρόσθετων νεοφιλελεύθερων μέτρων ώστε να κατευναστούν οι αγορές. Τελικά, έχει παραδοθεί πλήρως η πολιτική στις ολιγαρχικές οικονομικές δυνάμεις;

Ετσι δείχνουν τα πράγματα. Εντούτοις, τώρα που η Γαλλία και η Γερμανία βιώνουν επίσης οικονομική συρρίκνωση, ίσως υπάρξουν μερικές αλλαγές. Η αποχώρηση του Τρισέ από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μπορεί επίσης να επιφέρει μια αλλαγή, αν και ο άνθρωπος που προετοιμάζεται να τον διαδεχθεί είναι πρώην εκτελεστικό στέλεχος της Goldman Sachs. Επικρατεί σήμερα μια πολιτική κρίση όσο και μια οικονομική κρίση.

Δεχτήκατε πρόσφατα μια όχι και τόσο ευγενική αντιμετώπιση από την αυτοκρατορία του Μέρντοκ, ενώ ο Πολ Κρούγκμαν έσπευσε να σας συγχαρεί γι' αυτή την τιμή. Τι ακριβώς συνέβη;

Το όλο περιστατικό είχε να κάνει κυρίως με την κλιματική αλλαγή. Τα ΜΜΕ του Μέρντοκ στην Αυστραλία έχουν ξεκινήσει μια καμπάνια άρνησης αυτού του προβλήματος. Επίσης, οι άνθρωποι στον οργανισμό του είναι λίγο προβληματικοί. Έτσι, όταν άσκησα κριτική για τη θέση που έχουν πάρει γύρω από το θέμα της κλιματικής αλλαγής, άρχισαν μια σειρά από δημοσιεύματα όπου μου επετίθεντο. Αλλά, όπως λέει ο Κρούγκμαν, είναι διακριτική τιμή να έχει κανείς εχθρούς σαν αυτούς.

WHO is who?

Αυστραλός οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ. Απέκτησε το πτυχίο και το μεταπτυχιακό του δίπλωμα στα οικονομικά από το ο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας και το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο της Νέας Αγγλίας. Είναι ένας από τους πολυγραφότατους αυστραλούς οικονομολόγους και διεθνώς καταξιωμένος για την εργασία του γύρω από τη θεωρία της ωφελιμότητας. Το 2011 η «Οικονομική Κοινωνία» της Αυστραλίας τον βράβευσε με το Διακεκριμένο Βραβείο Εταίρου. Είναι αρθρογράφος για τη «Χρηματοοικονομική Επιθεώρηση της Αυστραλίας» και ερευνητικός εταίρος στο Κέντρο για την Ανάπτυξη της Πολιτικής.

ΠΗΓΗ